Kippen zijn van oorsprong bosdieren. Ze krabben graag over de grond op zoek naar insecten en zaden. Wel graag in de buurt van een struikje of boom, zodat ze beschutting hebben. Na alle waarschuwingen over vossen, marters en roofvogels, waren we eerst wat voorzichtig met het loslopen van de kippen. We hebben het uitgeprobeerd met een jonge haan en 2 hennen die we uit het kippenhok een nieuw buitenhokje hebben gegeven. Al na de eerste dag was er één hen minder. Niet dat ze opgegeten was, maar mevrouw mistte haar oude familie (of de haan?) zo erg dat ze alleen maar voor het gaas stond weg te kwijnen en niet kon genieten van haar vrijheid. We hebben haar maar weer terug gelaten.

Het ging verrassend goed. Wel doen we ´s nachts de buitenkippen in het nachthok. Het eerste dat de buitenkippen ´s ochtends doen, is racen naar de ren van de binnenkippen. De hanen dagen elkaar uit, maar met een hekje ertussen kan dat gelukkig geen kwaad.

Tijd voor de volgende stap. Toen de buitenhen broeds bleek te zijn, hebben we haar laten broeden in het nachthok. We hebben haar wat extra eieren toegestopt, maar dat was overbodig. De binnenhaan bleek steriel en er kwam slechts 1 kuiken uit: het ei dat ze zelf had gelegd. Maar één kuiken in de gaten houden in de grote buitenwereld is al een hele toer. Het gevaar kwam niet van bovenaf, maar van de katten. Zelfs onze eigen katten, die de kippen normaal gesproken negeren, vonden het kuikentje erg interessant. Maar moeder verweerde zich dapper en het kuiken groeide op tot een kipje. Het kipje ging nu zelf de vrijheid verkennen. We hebben haar eenmaal in de groentetuin gevonden, een plek waar de kippen nooit komen, toen de ouders al op stok zaten. Maar een week later vonden we haar helemaal niet meer, alleen nog wat botjes op het grasveld. De katten zagen blijkbaar hun kans.

Hoe vervelend deze afloop ook was, de buitenkippen zien scharrelen is een prachtig gezicht. Dat willen we alle kippen gunnen. We hebben een verplaatsbaar net gekocht en de binnenkippen lopen nu lekker op het grasveld onder de fruitbomen. Alleen de scheidslijn van de hanen bleek nu wel te dun. Er was maar plaats voor één toompje. Voor de buitenhaan is een nieuwe plek gevonden en de buitenhen is bij de andere kippen gevoegd.

De buitenhen moet wel even wennen. Als ze een ei wil leggen, fladdert ze eerst met veel kabaal over het net en gaat dan in haar oude nachthokje een ei leggen. Of ze scharrelt nog even als vanouds over het erf. Daarna laat ze zich weer gewillig bij de andere kippen voegen. Al met al leven onze kippen nu een prachtig leven in de vrije buitenlucht. Het is een genot om ze te observeren en ze leggen heerlijke eieren. Want ze mogen dan een mooi leven hebben, ze hebben ook een nut op de keuterij.

Wanneer mensen horen dat we onze eigen kippen ook opeten, kunnen ze dat vaak niet geloven. Hoe kan je nou een dier doden dat je hebt zien opgroeien? Maar als je geen vegetariër wilt zijn, is dit het beste leven wat je een dier kan geven. Een anonieme plofkip is misschien makkelijker voor het eigen geweten, maar geeft het dier geen goed en lang leven. Misschien iets om over na te denken als je kippenvlees koopt. Of, nog beter, neem zelf kippen en geniet van de verse eieren en van deze vrolijke scharrelaars rondom je huis.

De pizzamakers zeiden het vroeger al: het begint bij die bodem. En die bodem mag geen karton zijn, maar hoort knapperig te zijn. Ook in je eigen tuin is de grond heel belangrijk. En net als bij een pizzabodem kan je verschillende soorten bodems hebben. Als je een handje grond uit de tuin pakt, zou je denken dat het dood materiaal is. Dat klopt maar voor een deel: voor het gesteente dat de basis vormt (zand of klei). Daarnaast zit er materiaal in dat geleefd heeft: de resten van dode planten, insecten en nog kleinere beestjes. Het heet ook wel humus. Het leven in de bodem zie je niet altijd met het blote oog, maar het is er wel: bacteriën, schimmels, algen, eencellige dieren (bijv. het pantoffeldiertje), nematoden ofwel rondwormen, vliegen/kevers/mieren/spinnen, (regen)wormen en slakken. Allemaal hebben ze een functie in de bodem. Evenals de grotere bezoekers/bewoners van de bodem zoals muizen, mollen, hagedissen, eekhoorns, vogels en konijnen.

Hoe de bodem precies werkt, weten we nog niet, maar wel dat het heel complex is. Als je dit een beetje weet, dan snap je ook je eigen tuin beter. Planten gebruiken niet alleen voedingsstoffen uit de bodem, maar zorgen er ook voor dat dit beschikbaar komt voor bacteriën en schimmels. Andersom zorgen bacteriën en schimmels dat de voeding voor de plant bereikbaar wordt. Ook in het andere bodemleven zien we deze wisselwerking. Eencellige dieren en nematoden eten de schimmels en bacteriën. Deze worden op hun beurt weer gegeten door slakken en insecten. Insecten eten elkaar en worden weer gegeten door grotere dieren als mollen en vogels. Het is eten en gegeten worden, maar ook geven en nemen. Al dit bodemleven zorgt voor een betere bodemstructuur: meer lucht en beschikbaar maken van voedingstoffen.

Als ecologisch tuiniers maken we graag gebruik van de arbeid die de natuur zelf al doet. Dat klinkt misschien lui, maar eigenlijk zijn we vooral slim. Want waarom zou je geld en energie besteden aan iets wat een ander (de natuur) beter en gratis kan. Hoe zorgen we voor een gezonde bodem en daarmee betere plantengroei?

1. Zorgen dat de bodemstructuur intact blijft. Door een vaste padenstructuur hoef je de plantbedden nauwelijks te betreden. Door niet te spitten verstoor je niet de bodemlagen, die elk hun eigen werking hebben.
2. Bodem bedekt houden. De natuur zorgt zelf wel voor bedekking (met onkruid) als je het zelf niet doet. Daarom mulchen we. Mulch is alles wat je op de bodem legt en dit kan hooi zijn, gewied onkruid, cacaodoppen, maar ook bladeren. Het helpt om verdamping tegen te gaan, onkruiden te onderdrukken en planten te beschermen tegen koude.
3. Geen voedingstoffen onttrekken. Maak de tuin niet winterklaar, maar voorjaarsklaar. Geef het gevallen blad weer terug aan de boom (laat het in de buurt liggen) en laat afgestorven planten staan. Het bodemleven en andere dieren zijn je er dankbaar voor en zullen de voedingsstoffen in de bodem opnemen. Als er teveel blad is, kan je het verzamelen en wordt het vanzelf bladcompost dat je later weer kan toevoegen aan planten/bomen. Pas in het voorjaar verwijder je de laatste dode resten zodat de nieuwe groei een verse start krijgt.

En ja, dit betekent geen strakke tuin. Maar bij deze ´romantische´ tuinstijl voelen we ons thuis. Er is altijd wat te zien en te beleven.

Het is aardbeientijd. Het warme droge weer zorgt ervoor dat er geen eind komt aan die rode, sappige zoete vruchten. Warm van de zon, zo van de struik, zijn ze het lekkerst. Maar er is niet tegenop te eten. Grote hoeveelheden worden geplukt, gewassen, ontkroond en in de diepvries gedaan. Als we er genoeg hebben, gaan ze in een keer in de pan om er jam en moes van te maken. Zo kunnen we het hele jaar genieten van aardbeien. In de winter achter je bakje aardbeienyoghurt denk je dan terug aan het mooie voorjaar. Hoe anders smaakt een doosje ´verse´ aardbeien met de kerst. Mijn moeder trapt er elk jaar weer in. Ze ogen zo prachtig deze aardbeien en tijdens de donkere maanden verlang je naar de zoete smaak. Maar deze aardbeien smaken nergens naar. Geteeld op substraat, met kunstmest en buiten het seizoen. Of uit een ver warm land, waar ze het water dat de aardbeien krijgen eigenlijk aan hun eigen inwoners zouden moeten geven.

Graag leef ik met de seizoenen. Als ik een paar weken mijn buik dik gegeten heb aan aardbeien, hoef ik ze voorlopig niet meer. Maar als de lente aanbreekt, volg ik de groei van de plantjes, het bestuiven van de bloemen en het vormen van de aardbeitjes ongeduldig. Hetzelfde geldt voor andere groenten en fruit. In het vroege voorjaar zijn de eerste bladgroenten als daslook, tuinzuring en zevenblad heerlijke vitaminerijke aanvulling op de winterse voorraad. Asperges kan je wel de grond uit kijken. En als je die niet meer kan steken, zijn de tuinbonen rijp. Het is nog even wachten op de pompoenen, maar de courgettes die je tegelijk gezaaid hebt, zijn er al in overvloed. En de tomaten, wat een zaligheid. De kolen zijn ook al weer groot geworden. Voor de eerste nachtvorst nog snel de pompoenen oogsten. De bieten en wortelen worden ingekuild. De boerenkool heeft de rupsenaanvallen overleeft en is prachtig gegroeid. Hé, er is weer een jaar voorbij.

Niet iedereen heeft natuurlijk een groentetuin en in de supermarkt zijn de seizoenen meestal aan het oog onttrokken. Gezond verstand brengt je al een heel eind op weg: als het kanaal is dichtgevroren groeien er vast geen blauwe bessen. Let ook eens op waar de groenten vandaan komen. Aardappelen groeien hier letterlijk in onze achtertuinen. Dus als er op de zak Egypte staat, moet er een alarmbelletje gaan rinkelen. En met een beetje hulp van een groentekalender (bijvoorbeeld http://velt.nu/velt-kalenders/groentekalender/overzicht-groentekalender) kan iedereen weer helemaal in contact komen met de seizoenen.

Een slak staat symbool voor langzaam. Het is geen toeval dat het logo van Cittaslow een slakje is. En dat je langzaam, maar gestadig ergens naar toe kan werken, als een slak. Maar wat is Cittaslow nu eigenlijk?

Eerst even het kader. Cittaslow is een internationaal keurmerk voor gemeenten die het goede uit het verleden wil combineren met de inzichten en technieken van nu. Zodat we een prettige en mooie omgeving met elkaar creëren waar oude tradities, gemeenschapszin en goede kwaliteit voedsel worden gewaardeerd. Niet iedere gemeente kan dit keurmerk krijgen: alleen gemeenten met minder dan 50.000 inwoners die zich inzetten om het leefgenot te verhogen en het lokale milieu te ontzien. Gemeente Westerwolde in oprichting is ook Cittaslow geworden.

Cittaslow is vooral een levenswijze, het streven naar een hoge kwaliteit van leven. Dat is natuurlijk voor iedereen anders, maar voor ons staat de kleinschaligheid centraal. Kleinschalig betekent klein van opzet, met aandacht voor de menselijke maat. Westerwolde heeft een kleinschalig landschap waar we ons thuis voelen. Open stukken afgewisseld met bossen en hagen. Zand en veen, met riviertjes en kanalen. Niet alleen prettig voor ons om naar te kijken en in te verblijven, maar ook goed voor de natuur en de biodiversiteit. Waardering voor het ambacht en vakkennis, hoort ook bij ons. Als het kan, kopen we bij lokale bedrijven die verstand van zaken hebben. Een misverstand is dat dat veel duurder is. Een prachtig bloeiend plantje voor aanbiedingsprijs gekocht bij een groenwarenhuis is waarschijnlijk binnen de kortste keren dood. Geen groene vingers, denk je dan, het zou wel aan mij liggen. Maar koop je dezelfde plant bij een kweker, dan bloeit hij misschien niet op het moment van aankoop, maar wel de jaren erna. Je investeert in de wortels. Bovendien krijg je ook nog gratis advies.

Het waarderen van de mooie dingen is lastig. Het menselijk brein ziet eerder de zaken die afwijken, die nog niet perfect zijn. Zet daarom je vergrootglas eens op een andere plek: zoek naar de dingen in het leven die mooi zijn. Zoals een kind met verwondering kijkt naar het slakje dat op haar hand kruipt. Bijkomend voordeel: een positieve insteek in het leven maakt je gelukkiger.

De meeste mensen zullen zeggen dat het een boom is. Maar ondertussen denken ze er al van alles bij. Brandhout, denkt de kachelstoker. Bladeren die je op moet ruimen, denkt de nette tuinliefhebber. Klimmen, denkt een kind. Rust voelt de natuurliefhebber. We kunnen niet naar een boom kijken zonder deze achterliggende gedachten. Dat is handig, want gebaseerd op eerdere ervaringen kan je veel sneller actie nemen. Je hoeft niet alle voor- en nadelen meer af te wegen. Je pakt gewoon de bijl (of kettingzaag) als je een boom ziet. En voor je het weet heb je weer een warm huis.

Het wordt lastiger als je met andere mensen te maken hebt. Want je buurman ziet niet de schaduw van de boom, maar een bijzondere reus waar vogels kunnen nestelen. Dat kan zelfs tot ruzie leiden. En de gemeente is bang dat er schade ontstaat door vallende takken en dat het geld kost. De ene helft van de inwoners is blij eindelijk verlost te zijn van de bladertroep. De anderen zijn boos; het straatbeeld is veranderd, geen kwetterende vogels meer. Hebben we het nog wel over dezelfde boom?

Hoe kunnen we als mensen met elkaar samen leven als we zo verschillend denken. En zulke verschillende ideeën hebben. Hoe kunnen we dan samen een gemeenschap of een dorp vormen?

Misschien begint het bij delen hoe jouw boom eruit ziet. Laten we er eens over bomen...

Een nieuwe lente, een nieuw geluid. Vanuit alle hoeken hoor je de grasmaaiers weer brommen. Het gras lijkt altijd groener bij de buren. Wordt er daarom zoveel moeite gedaan? Maar is dit wel groen?

Het grasveld is wat mensen vanaf de weg zien en daar moet je tijd aan besteden om het toonbaar te houden, toch? Het is belangrijk dat het grasveld alleen bestaat uit gras en geen enkel ander plantje bevat dat wij er niet gezaaid hebben, toch? Logisch dat we op een plek waar kinderen en huisdieren lopen gif spuiten tegen mos en schimmels, toch?

Om het eigen grasveld ook in conditie te houden, gebruikt bijna de helft van de gazonbezitters pesticiden en tweederde heeft wekelijks werk aan het gazon 1). Dit kan veel groener en veel relaxter.

• Laat andere planten in je grasveld groeien zoals klaver, madeliefjes, hondsdraf en paardenbloem. Dit verhoogt de biodiversiteit, geeft kansen aan hommels en bijen en fleurt het gazon op. Bijkomend voordeel: je hoeft geen gif meer te kopen en kinderen kunnen veilig spelen.
• Maai minder vaak en op een hogere stand. Vooral op zandgrond zorgt dit ervoor dat het gras ook in droge zomers groen blijft. Bijkomend voordeel: het scheelt een hoop lawaai.
• Laat na het maaien het maaisel liggen. Hiermee behoudt je het organisch materiaal waar de planten energie en voedingsstoffen uit halen. Bijkomend voordeel: kalk en kunstmest hoef je niet meer te kopen.

Kortom: gaZONDER en geniet het hele jaar rond van je mooie grasveld.

1) Bron: http://velt.nu/gazon, ook voor meer gazontips.

Is tuinieren nou inspanning of ontspanning? Bezoekers van onze tuin horen we vaak verzuchten “wat een werk, zo´n tuin”. Wij vinden een beetje onkruid niet erg. Zolang het gewas dat we verbouwen er geen last van heeft, is extra begroeiing juist beter. De natuur houdt namelijk niet van zwarte grond en zorgt zo snel mogelijk weer voor bodembedekking. Het is zelfs charmant, de cottage-stijl. Veel mensen zien liever zwarte grond om de beplanting. Is het de neiging om overzicht te houden of de natuur te bedwingen? Ja, dan creëer je inderdaad veel werk. Want je werkt dwars tegen de natuurlijke principes in.

Met een kantoorbaan is het wroeten in de aarde een ontspannen, bijna meditatieve bezigheid. Geen druk; lekker doen waar je zin in hebt. Dan is tuinieren geen straf. Werk je hele dagen om het huis, dan zie je vooral de klussen die gedaan moeten worden en dan is het minder ontspannend. Ook het plannen van de gewassen (wanneer zaaien, uitplanten of oogsten) vergt dagelijks nadenkwerk, maar bepaald ook het werktempo. Dan voelt het wel eens als werk.

Kortom: het ligt dus aan je visie op de tuin, je karakter en de situatie of je tuinieren als ontspannen of inspannend ervaart. Iedereen een ontspannen zomer gewenst.

"En, is de tuin al winterklaar?" Dat is een geijkte vraag voor een tuinliefhebber. We zijn inderdaad hard bezig om de moestuin te kleden voor het komende seizoen. Net als mensen een jas aantrekken voor de kou, krijgt de tuin een jas: een laag bladeren of hooi. Zo blijft de bodem net iets warmer, droogt hij minder snel uit en voeden de wormen zich er mee. We zijn blij met hooi en bladeren die anderen ons geven en zij zijn blij dat ze ervan af zijn.

Ook mens en dier gaan in de winterstand. De kippen krijgen te weinig daglicht en leggen bijna geen eieren meer. Behalve 1 hen die fanatiek elke dag een ei legt en vervolgens gaat bivakkeren in het leghok; ze is broeds. Binnen brandt de houtkachel en de kat is meestal slapend in de buurt daarvan te vinden. Zelfs het muisje dat stiekem uit haar bakje snoept, negeert ze. Voor de mensen verandert ook het patroon: langer slapen, zaadgoed uitzoeken en allerhande binnenkarweitjes. Maar ook hout zagen, kloven en sjouwen. En dan een borrel bij de kachel. Lekker genieten van het winterseizoen.